НҰР-CҰЛТАН. ҚАЗАҚПАРАТ - ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің (ЦДИАӨМ) басты міндеттерінің бірі – барлық қазақстандықтардың интернет желісіне қол жеткізуін қамтамасыз ету. Бұл мәселеде қандай проблемалар бар, болашағы қандай? Бұл туралы ҚР ЦДИАӨМ вице-министрі Мәлік Олжабеков «ҚазАқпарат» ХАА тілшісіне берген сұхбатында айтты.

Мәлік Серікұлы, Қазақстанда қанша елді мекенді интернетпен қамтамасыз ету қажет?

- Жалпы, біздің елімізде интернетпен қамтамасыз ету міндеті белгілі бір қиындықтарға ие. Біріншіден, бұл елді мекендер арасындағы үлкен қашықтық, бұл байланыс инфрақұрылымын салу мен қызмет көрсетуді уақыт пен қаржы жағынан қымбат етеді. Екіншіден, бұл халықтың тығыздығының төмендігі, ол кейбір ауылдарда небәрі бірнеше ондаған үй шаруашылығын құрайды, бұл байланыс операторлары үшін онда бизнесті жүзеге асыруды және инфрақұрылым салуды экономикалық тұрғыдан тиімсіз етеді.

Бүгінгі таңда Қазақстанда 6500-ге жуық елді мекен бар, олардың 116-сы қалалар, қалғандары ауылдар. Қазір интернет желісіне қолжетімділік екі негізгі инфрақұрылымдық жобамен қамтамасыз етіледі. Бұл талшықты-оптикалық байланыс желілерінің құрылысы және мобильді кеңжолақты қолжетімділік инфрақұрылым. Бұл екі жоба бүгінде 5000-нан астам ауылды интернет желісіне қосуға мүмкіндік берді. Жерүсті байланыс инфрақұрылымынан неғұрлым алыс орналасқан 1000-нан астам ауыл қалды. Бұл ауылдардағы халық саны, әдетте, 250 адамнан аспайды. Сондықтан талшықты-оптикалық байланыс желілерін салу тиімді емес. Бұл ауылдар үшін біз жерсеріктік технологиялардың мүмкіндіктерін қарастырамыз.

Азаматтарды сапалы интернетпен 100 пайыз қамтамасыз ету - осы міндет «Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс» ұлттық жобасын іске асыру үшін ЦДИАӨМ алдында тұр. Ауыл мен қала арасындағы «Цифрлық теңсіздік» мәселесін шешу «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында «Ең алдымен, цифрлық теңсіздікті жою, Интернетке барынша қолжетімділікті және барлық азаматтардың сапалы байланысын қамтамасыз ету қажет. Бүгінгі таңда бұл жолдар мен электр энергиясы сияқты негізгі қажеттілік» деп атап өтті.

Қазақстанда қолданылатын осы жерсеріктік технологиялар туралы толығырақ айтып бере аласыз ба?

- Пайдаланатын орбитаға байланысты жерсеріктік жүйелерді шартты түрде геостационарлық, орта орбитальды және төмен орбитальды деп бөлуге болады. Геостационарлық жерсеріктер жерден едәуір қашықтықта орналасқан және кең аумақтарды ғарыштық байланыс қызметтерімен қамтамасыз етеді. Геостационарлық ғарыш аппараттарын пайдалану оңай және салыстырмалы түрде жер жабдықтары арзан. Бірақ олардың кемшіліктері бар, олардың ең бастысы – 700 миллисекундқа дейін сигналдың кідірісі. Орташа және төмен орбиталық жерсеріктер сигналдың кідірісін едәуір төмендетеді, бірақ технологиялық тұрғыдан күрделі және қымбат жер үсті жабдықтарын қажет етеді, өйткені жер бетіндегі абонентке қатысты спутниктер қозғалыста болады.

Қазақстанның екі байланыс жерсерігі бар - Қазсат-2 және Қазсат-3. Жерсеріктер Қазақстанның барлық аумағында деректер беруді де, телехабар таратуды да қамтамасыз етеді. Қазақстандық байланыс және хабар тарату жерсеріктері сондай-ақ ұтқыр байланыс операторларымен кооперацияда шалғайдағы ауылдарға Интернет желісіне қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін де пайдаланылады. Алайда, бұл жерсеріктердің ресурстары шектеулі және барлық 1000 ауылды интернетпен қамтамасыз ету мүмкін емес. Сондықтан біз орта және төменгі орбиталық жерсеріктік жүйелердің мүмкіндіктерін мұқият зерттей бастадық.

Олардың артықшылығы неде?

- Егер жерсеріктер өндірісіне тапсырыстар саны бойынша әлемдік статистика деректеріне жүгінетін болсақ, онда шағын жерсеріктер базасында геостационарлық емес жерсеріктік байланыс жүйелерін (ГСЕО) дамыту бойынша тұрақты трендті байқай аламыз. Керісінше, соңғы үш жылда дәстүрлі геостационарлық жерсеріктерге тапсырыс айтарлықтай төмендегенін көре аламыз.

Әрине, бұл геостационарлық жерсеріктер бұрынғы нәрсе болады дегенді білдірмейді. Сондықтан біз өз жерсеріктерімізді геостационарлық орбитада одан әрі дамытуды жоспарлап отырмыз. Бірақ сонымен бірге қызмет көрсету сапасын жақсартуға және шығындар құнын төмендетуге мүмкіндік беретін жетілдірілген технологиялық шешімдерді қолдану арқылы бәсекеге қабілеттілікті арттыруға көп көңіл бөлеміз. Осылайша, ГСЕО қолданыстағы байланыс желілеріне функционалды қосымша болады, бұл қамту аймағын кеңейтуге мүмкіндік береді.

Қазақстанда қолдануға қатысты қандай геостационарлық байланыс жерсеріктері туралы айтуға болады?

- Біз ең танымал геостационарлық емес жерсеріктік жүйелер өкілдерімен – Еуропалық OnweWeb, SES және американдық Space X компанияларымен ынтымақтастық бойынша келіссөздер жүргізудеміз. Әріптестермен бірлесіп алдында айтып өткен ауылдық елді мекендердің Интернет желісіне қол жеткізуін қамтамасыз ету бойынша шешімдер іздеудеміз. Қазақстандағы осы жүйелерді жария етудің негізгі шарты байланыс және ақпараттық қауіпсіздік саласындағы ұлттық заңнаманың талаптарына сәйкес келуі болып табылады. Шалғай ауылдарды Интернет желісіне қолжетімділікпен қамтамасыз ету жөніндегі міндет бірден бірнеше мемлекеттік жоспарлау құжаттарында көрініс тапқанын атап өткім келеді. Бірінші кезекте, бұл іске асырып жатырған «Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс» ұлттық жобасы.

Осы компаниялармен ынтымақтастық нәтижелері бар ма?

- Жыл сайынғы «Digital Bridge» цифрландыру жөніндегі халықаралық форумы аясында Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусин шетелдік жерсерік компаниялармен ондаған кездесулер мен келіссөздер өткізді. Сондай-ақ, осы форум шеңберінде жерсеріктік байланыс жүйелері бойынша секция өткізілді, онда сарапшылар тәжірибе алмасу және жаңа идеялар мен ұсыныстардың пайда болуы үшін геостационарлық емес жерсеріктік байланыс жүйелерінің мүмкіндіктерін пайдалану мәселесін кеңінен талқылады.

Өткен жылдың соңында біздің серіктестеріміздің қолдауымен геостационарлық емес жерсеріктік жүйелердің мүмкіндіктерін көрсете алдық. SES және OneWeb компаниялары жерсеріктердің жұмысын онлайн көрсету арқылы өз презентацияларын ұсынды. Алынған нәтижелер біздің үмітімізді толығымен қанағаттандырды және тәжірибеде ауылдарда Интернетке қолжетімділікті ұйымдастыру бойынша міндеттерді шешу үшін жүйелердің мүмкіндіктерін растады. Space X-мен келіссөздер жалғасуда.

ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі Қазақстанда геостационарлық емес жерсеріктік байланыс жүйелерінің жұмыс істеуіне жағдай жасау үшін шаралар қабылдауда. Біріншіден, бұл Қазақстанда экономикалық тиімді қызметтерді ұйымдастыруға мүмкіндік беретін деңгейде жиіліктерді пайдаланғаны үшін ақы белгілеу туралы. Екіншіден, заңнамалық түзетулер пакетінде біз шалғай орналасқан ауылдарды Интернетке қосылуды қамтамасыз ету бойынша міндеттемелер алған байланыс операторлары үшін радиожиіліктерді пайдаланғаны үшін төлемге 5 жыл мерзімге 90% жеңілдік беру мүмкіндігін ілгерілетудеміз. Бұл нормалар 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енеді деп күтеміз.

Бұл ауылдардың тұрғындары интернетке қалай қосылады?

Шалғай ауылдарда Интернет желісін ұйымдастыру елді мекендерде жерсеріктік терминалдарды орналастыруды көздейді. Абоненттер үшін қолжетімділік «соңғы миль» жабдығы арқылы ұйымдастырылатын болады - провайдер жабдығынан бастап клиент жабдығына дейінгі арна. Бұл ауылдардың тұрғындары аз екенін ескере отырып, мұндай жобаны іске асыру үшін қаржыландыру түрінде мемлекеттік қолдау қажет болады деп болжаймыз.

Сұхбат үшін рахмет.