НҰР-СҰЛТАН. ҚАЗАҚПАРАТ - 15 жыл бұрын, 2006 жылы 18 маусымда Байқоңыр ғарыш айлағынан «Kazsat» тұңғыш қазақстандық байланыс және хабар тарату жерсерігі ұшырылды, бұл Қазақстанның тәжірибелік ғарыштық қызметіне негіз салды, деп хабарлайды «Қазақпарат» ХАА тілшісі.

Ұлттық ғарыштық байланыс жүйесін құру идеясы мен бастамасы Қазақстан Республикасының Үкіметінде 2003 жылы пайда болды, сол кезде өз ғарыштық сегментін дамытпайынша, Қазақстан ұзақ уақыт бойы ірі шетелдік жерсеріктік компанияларға бюджеттік қаражатты төлеуге мәжбүр болатыны белгілі болды.

Сонымен, 2003 жылғы 31 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Үкіметі «Бірінші қазақстандық байланыс және хабар тарату жерсерігін құру, ұшыру және пайдаланудың кейбір мәселелері туралы» қаулыға қол қойды. 2004 жылдың наурызында Қазақстанда ғарыштық байланыс құруға және дамытуға арналған Республикалық ғарыштық байланыс орталығы (РҒБО) құрылды. «Мен үшін ҚР Ақпараттандыру және байланыс агенттігі жаңа кәсіпорынды құру бойынша жұмысты басқаруды ұсынған кезде бұл үлкен тосын сый болды. Жолдау саяси болды: Қазақстанда Байқоңыр ғарыш айлағы бар, одан жүздеген ғарыш аппараттары ұшырылады, бірақ әлі күнге дейін өзінің байланыс жерсерігі жоқ. Елде ғарыштық байланыс жүйесін құру туралы шешім ең жоғары мемлекеттік деңгейде қабылданды. Экономикалық өсу динамикасы жоғары болды, ал ұялы байланысқа деген қажеттілік өткір болды. Мемлекеттің нақты қауіпсіздігі мен тәуелсіздігін қамтамасыз ету үшін осыдан көп ақша тапқан шетелдік байланыс операторларының қызметінен бас тарту керек болды. Сол уақыт осы ғарыштық жобаға қатысқан барлық адамдардың, соның ішінде елдің басшылығының, барлық мемлекеттік органдарының ерекше ынтасымен, шабытымен толтырылды. Үкімет пен Агенттік белгілеген ғарыш аппаратын да, жерүсті басқару кешенін де құру бойынша динамикалық, оң жұмыс қарқыны осы уақыт аралығында алғашқы жерсерігі ұшырылғанға дейін сақталды», - деп РҒБО бірінші басшысы, қазір «РҒБО» АҚ Басқарма Төрағасының кеңесшісі Виктор Лефтер өзінің естеліктерімен бөлісті.

Алғашқы қазақстандық байланыс және хабар тарату жүйесін құрудың бастауында тұрған «Космостық байланыс» Ресей ФМУК директоры Юрий Прохоров «Kazsat жерсеріктік жүйесін құру мен дамытудың жедел қарқынын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілегенін» атап өтті. «2000 жылдардың басында Қазақстанда ғарыштық байланыстың дамуы бұрын-соңды болмаған қарқынмен жүрді. Мұнай және газ кен орындары, мұның бәрі заманауи телекоммуникация қызметтерін дамытуды қажет етті. Ресейлік ғарыш өнеркәсібінің кәсіпорындары басшыларының қатысуымен өткен Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысында екі мәселе қаралды: біріншісі - ұлттық кадрларды даярлау, екіншісі - радиожиілікті қамтамасыз ету. Бұл міндетті біздің «Ғарыштық байланыс» мемлекеттік кәсіпорны (ҒБМК) қабылдады. Кездесу қысқа және өте сындарлы болды. Мені негізінен жастардан құралған қатысушылардың құрамы таң қалдырды. Барлық мәселелер тез арада шешілді. 2003 жылы 25 желтоқсанда келісімшарт дайын болды. Ең қиын сұрақ бағаға қатысты болды. Ол кезде Қажымұрат Нағманов Көлік министрі болған, онымен бұл туралы қатты әңгімелер болған. Содан кейін Хруничев атындағы МҒҒӨО директоры Александр Медведев қазақстандық тараптың шарттарымен келісуге шешім қабылдады. Біз қазақстандық әріптестерімізбен бірге пайдалы және жерүсті инфрақұрылымды дамытуымыз керек еді. «Kazsat-1» жерсерігін құру туралы келісімшартқа 2004 жылдың қаңтар айының басында екі Президенттің - Ресей мен Қазақстанның қатысуымен қол қойылды», - деді Ю.Прохоров. Келісімшартқа қол қойылғаннан бастап және алғашқы қазақстандық байланыс жерсерігі ұшырылғанға дейін екі жарым жыл өтті. 2006 жылы 18 маусымда «Протон» зымыран-тасығышы Байқоңыр ғарыш айлағынан ұшырылды, ол «Кazsat-1»-ді орбитаға шығарды. Бұл тарихи оқиғаны Ресей мен Қазақстанның Мемлекет басшылары тамашалады.

Төрт айдан кейін, 2006 жылы 18 қазанда, орбиталық сынақтар аяқталғаннан кейін, «Kazsat-1» жерсерігі Қазақстан Республикасының қарамағына өтті. Сонымен қатар, екінші спутникті құру бойынша жұмыс жүргізілді. Сол жылы 20 қазанда конкурстық процедуралар мен мердігерді таңдау нәтижелері бойынша сол Хруничев атындағы МҒҒӨО-мен «Қазсат-2» ғарыш аппаратын құру және ұшыру туралы келісімшартқа қол қойылды. 2006 жылдың 1 қарашасынан бастап «Kazsat-1» -дің тұрақты жұмысы басталды, жерсерігін Ақмола облысындағы «Ақкөл» жерүсті басқару кешенінен қазақстандық мамандар басқарды. Жыл соңына қарай жерсеріктің жүктемесі 506 МГц немесе 58,6% құрады. Бір жылдан кейін, 2008 жылдың қаңтарында, «Kazsat-1» 65% жүктелді, оның қызметтерін 18 қазақстандық байланыс операторлары пайдаланды. Бірақ 2008 жылы 8 маусымда қалыптан тыс жағдай орын алды - «Kazsat-1» жерсерігіндегі басқару жүйесі істен шықты. Күзге дейін мамандардың спутниктің жұмысын қалпына келтіру әрекеттері нәтижесіз болып, 2008 жылы 18 қарашада Астанадағы мемлекетаралық Қазақстан-Ресей комиссиясы жерсерікті пайдалануға жарамсыз деп таныды.

«Бірақ мұндай жағдай, өкінішке орай, болады. Бұл істен шығуға бейім аппаратура, технология. Ғарыштық орта өте агрессивті болғандықтан: бұл күн радиациясы, ауырлық күші, көптеген басқа да факторлар. Әрине, бұл төтенше жағдай тек РҒБО қызметкерлері үшін ғана емес, сонымен бірге елдің беделіне үлкен соққы болды. Бұл елдің ғарыштық байланыс жүйесін одан әрі дамыту үшін баға жетпес және қажетті тәжірибе болды. Келесі жерсеріктер жетілдіріліп, орбитада сәтті жұмыс істейді», - дейді Виктор Дмитриевич Лефтер.

Мамандар мен сарапшылардың пікірінше, «Kazsat-1» жобасы сақтандыру қаражатын қайтаруды, қазақстандық ғарыштық байланыс мамандарын даярлауға, жерсеріктік басқарудың бірегей жерүсті инфрақұрылымын құруды және ғарыш аппараттарының орбитада бір жарым жылға жуық жұмыс жасауын ескере отырып, өзіне жұмсалған қаражатын ақтады. Бүгінгі күні екі «Kazsat-2» және «Kazsat-3» байланыс жерсеріктерінен, сондай-ақ «Ақкөл» және «Көктерек» екі басқару орталығынан тұратын «Kazsat» ғарыштық байланыс және хабар тарату жүйесі (ҒБЖ) Қазақстанды ғарыштық байланыс қызметтеріне қажеттіліктерін толығымен қанағаттандырады.

Міне, дәл осы «Kazsat» ҒБЖ қазақстандық жерсеріктік жүйелердің негіз салушысы болып, елдің тәжірибелік ғарыштық қызметінің басталуына жол салғаны анық. Байланыс жерсеріктерінен кейін біздің еліміз Жерді қашықтықтан зондтау ғарыш жүйесінің иегері болды (ЖҚЗ - KazEOSat), ал 2018 жылы қазақстандық құрылымдаушылар мен инженерлер өздерінің ғылыми-технологиялық ғарыш жүйесін (KazSTSat) құрды, ол да орбитада сәтті жұмыс істейді.