Қазақстанның құрметті байланысшысы В.Лефтер «Ғарыштық байланыс – мемлекеттің жүйкесі»
Қазақстанның құрметті байланысшысы Виктор Лефтер: «Ғарыштық байланыс – мемлекеттің жүйкесі»
АСТАНА. ҚАЗАҚПАРАТ – 2022 жыл ғарыштық байланыс жүйесі (ҒБЖ) мен «Kazsat» хабар таратуын қамтамасыз ететін «Республикалық ғарыштық байланыс орталығы» АҚ (РҒБО) ұжымы үшін табысты жыл болды, деп хабарлайды ҚазАқпарат ХАА тілшісі.
2022 жылдың қорытындысы бойынша «РҒБО» АҚ 1,61 млрд теңге таза пайда алды. Ел бюджетіне дивиденд түрінде 1,12 млрд теңге түсті.
Екі «Kazsat-2», «Kazsat-3» ғарыш аппараттарынан, «Ақкөл» және «Көктерек» жерсеріктерді жерүсті басқару кешендерінен тұратын Қазақстанның ұлттық ғарыштық байланыс және хабар тарату жүйесі штаттық режимде жұмысын жалғастыруда.
Бұл табыстар, әрине, РҒБО-ның бірінші басшысы, Қазақстанның Құрметті байланысшысы Виктор Лефтердің есімімен байланысты. Бүгін де, 70 жылдық мерейтойы күні «РҒБО» АҚ ғылыми-техникалық кеңесінің басшысы 20 жылға жуық уақыт бұрын Республикалық ғарыштық байланыс орталығының қалай құрылғаны туралы, ғарыштық байланыстың ел экономикасын дамыту және еліміздің ақпараттық тәуелсіздігін қамтамасыз етудегі маңызы туралы айтты.
Виктор Дмитриевич, Сізді Қазақстандағы ғарыш байланысының негізін салушы деп атайды. Сіз бұл мәртебені өзіңіз қалай түсінесіз?
– Біріншіден, 2004 жылы Қазақстанда ғарыш байланысын құру идеясы маған емес, еліміздің басшылығына тиесілі. Оның үстіне, «ғарыштық байланыстың негізін қалаушы» қатты естіледі. Мен осы үлкен бағдарламаның қатысушысы болуым мүмкін. Байланыс маған дейін де құрылған, тек Қазақстанда ғарыш саласы расында болмаған. Аумағында «Байқоңыр» ғарыш айлағы орналасқан елдің өз қазақ ғарышкерлері бар, бірақ ғарыштық байланыс болған жоқ. Бұл мемлекеттің жаңа стратегиялық міндеті, жер көлемі жөнінен әлемде тоғызыншы орында тұрған елге кезек күттірмейтін қажеттілік еді. Өйткені, әрбір ауылға, әрбір елді мекенге оптика немесе басқа байланыс түрін жеткізу мүмкін емес еді – бұл қымбатқа түседі, ал ғарыштық байланыс бұл мәселелерді шешеді. Қазақстанның кез келген жерінде кез келген сигналды жіберуге, теле, радиобағдарламаларды, еліміздің ақпараттық саласына қажеттінің бәрін алуға болады.
Сіз бүгін үлкен мерейтойды тойлап жатырсыз. Ал, әдетте, қорытындылау жасайды. Сіз үшін ең бастысы не болды?
– Ең бастысы әлі жасалған жоқ шығар, солай ойлаймын. Бұл өмірдің тек кезеңдері. Мен байланыс саласында: облыстық коммуникациялар басқармасының жобалау-конструкторлық бөлімде жұмыс істегенім болды, мемлекеттік байланыс инспекциясында да жұмыс істеуге тура келді. Бұл үлкен техникалық білімді қажет ететін өте жауапты, қызықты және еліктіретін жұмыс. Маған ғарыштық байланыс мәселелерімен айналысуды ұсынғанда, әрине, мен абдырап қалдым: «Неге мен? Неліктен мен кенеттен оны басқаруым керек?» деп ойладым. Бастапқыда мен қобалжыдым, бірақ кейін уақыт болмады, бірден көптеген міндеттер болды: аппаратты және кәсіпорынды, жерүсті объектілерді құру. Сұрақтар көп болды. Мен жалғыз, өз бетімше мұны ешқашан жасамас едім деп сенімді түрде айта аламын. Бізге еліміздегі ортақ түсіністік, осы маңызды міндетті шешуге ат салысқан министрліктеріміз, ведомство басшылары деңгейіндегі қолдау керек еді. Бұл шынымен де бірінші рет – ғарыштық байланыс жүйесін құру, оның болуы мемлекеттің өміршеңдігінің маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
Ол кезде өзімізге ыңғайсыз болып табылатын шет елдердің қызметін пайдаландық, шетелдік қызметтен толық босағанымызда бәрі өз орнына келді. Бұл, әрине, көпшілікке онша ұнамады. Қазақстанның орталығындағы ғарыш байланысының нысаналы нүктесімен ғарыш аппараттарының не істегенін бәрі жақсы түсінеді. Ал бұл мәселелерді өздеріміз шеше бастағанда, бұл біраз түсінбестік тудырды. Олар: «Қайда барасыз? Сіз табысқа жете алмайсыз» деп ойлады. Бірақ, соған қарамастан, бұл ғарыштық байланыс жұмыс істейді, мемлекетке табыс әкеледі. Сіз бір-екі минутқа өшіруді елестете алсаныз, бітті. Ал телефонда қызыл жанады. Байланыс – мемлекеттің жүйкесі, олар қаншалықты күшті және мықты болса, соғұрлым тұтастай мемлекеттің ауқаттылығын анықтайды.
Мемлекеттің «жүйке жүйесі» дейсіз ғой, бірақ Сіз оны қалай түсіндіресіз?
- Елестетіп көріңізші, қазір Ақтаудағы материалды тез арада көрімдеу керек. Біреуге барып қарау керек, уақытты, шығындарды қажет етеді, ал бұл бірден шешіледі. Қазір бейнеконференциялар бар. Пандемия кезінде байланыстың не істегенін мысалға келтіре аламын. Карантин, барлық мәселелер интернет арқылы қашықтан шешілді. Елестетіп көріңізші, егер интернет жұмыс істемесе, онда мектептер, кәсіпорындар. институттар жұмысын тоқтатар еді, бұл хаос, шын мәнінде, қорқынышты экономикалық күйреу болар еді. Ал байланыс барлығын анықтады. Байланыстың болуы ең қуатты, сапалы, сенімді жағдайды қамтамасыз етеді.
Қазір әңгіме цифрлық арналардың жоқтығы, интернетті тарату жылдамдығы туралы болып отыр. Ел экономикасының жағдайын біз шығара алмайтын нәрсеге байланыстыруға болмайтындығына ақылға қонымды жақындау керек деп ойлаймын. Біртіндеп жаңа технологияларға көшу керек. Өйткені халықтың біраз бөлігі әлі дайын емес. Мәселен, шалғайдағы ауылдарда жоғары жылдамдықты интернетпен қамтамасыз етуден бөлек, су, азық-түлік, жақсы жолдар сияқты өмірлік маңызды нәрселер бар. Осының барлығын үйлестіру керек. Ауылда екі-үш компьютер болса да, интернеті болмаса, бұл өте жаман. Біз оны жеткізуіміз керек. Ал мектептер мен оқу орындары үшін бұл абсолютті қажеттілік, ал мемлекеттік органдарда мұның бәрі әдепкі бойынша болуы керек.
Біздің ғарыштық байланыстарымыздың жағдайын қалай бағалайсыз?
- Ғарыштық байланыс жағдайы белсенді, қалыпты режимде жұмыс істейді. Өздеріңіз білетіндей, «KazSat-2» жерсерігінің жұмыс істеу мерзімі 2026 жылға дейін ұзартылды, «KazSat-3» 2029 жылға дейін жұмыс істейді. Бірақ біз электроникамен толтырылған кез келген темір сияқты ғарыш кемесі де істен шығуы мүмкін екенін ұмытпауымыз керек. Алайда, инженерлердің кәсібилігі мен тәжірибесінің арқасында бүгінгі күні олар сапаға шынымен әсер етпейді.
Сіз өзіңіз өсірген адамдармен және құрған ұжыммен мақтана аласыз ба?
- Өте жақсы сұрақ. Бүгінгі күн үшін ең құнды және қымбат - қызметкерлер мен мамандар. Біз бұлар біркелкі жігіттер деп талай рет айттық. Өйткені ғарыш аппараттарын басқарып, бұл мәселелерді шешу кез келген адамның қолынан келе бермейді. Бұл жанкешті және өз ісін сүйетін адамдар болуы керек. Егер сіз өз ісіңізді жақсы көрмесеңіз, оны жай ғана жасамау қажет. Бұл өзекті. Біз әрқашан өз білімімізді кеңейтуге ұмтылуымыз керек, өйткені «мен істей аламын» енді жеткіліксіз, сіз үнемі жетілдіріп отыруыңыз керек, өйткені техникалық прогресс соншалықты, оған жету қиын. Илон Масктың соңғы құрылғыларын қараңыз. Төмен ұшатын ұшақтар бар сияқты, ал Қазақстан үшін бұл мүлдем жаңа болашақ, өйткені біз оны қазірден зерттеу керек және, мүмкін, осы құрылғыларды жасауымыз керек. Бір орында тұруға болмайды.
Біз үшін ең маңыздысы – кадр. Негізгі кадр ұйытқысы «Ақкөл» ғарыш байланысының бас орталығында, инженерлердің бір бөлігі «Көктерек» резервтік жерсеріктік басқару орталығында жұмыс істейді. Үшінші бөлім – әкімшілік, осы орталықтардың жұмысын, байланыс операторларымен, біздің қызметтерді тұтынушылармен, соның ішінде шетелдегі тұтынушылармен байланысты қамтамасыз етеді. Біздің қазақстандық жоғары оқу орындарын үздік біліммен бітірген жастардың ұжымға келуі өте жақсы. Университетте алған білім тек бастағы теория, оны нәтиже ретінде көрсету керек.
Ұжымды 15 жыл басқардыңыз, алғашқы күні келген жастардың 100 пайызға жуығы орындарында еңбек етті. Сіз мұны қалай іске асырдыңыз? Оларды немен қызықтырдыңыз, ғарыш романтикасы ғана емес болар?
- Бұл мүлдем жаңа іс болды. Көздері оттай жанып тұрған бізге көп адам келді. Бірақ, білесіз бе, біз іріктеу жүргіздік. Бірінші кезеңде 1000-ға жуық адам келді, 70 шақтысын іріктеп алдық. Бірінші курс біткенше 60 қалды, сосын 30. Өйткені ғарыш кеңістігі әуесқойлыққа, жеңіл қозғалысқа жол бермейді, қателікті кешірмейді. Жақсы білім қажет болды. Кеткендердің көбі ары қарай оқуды қажет деп санамай, бәрін білемін деп ойлады. Көпшілігі жай ғана, белгілі бір жағдайларға байланысты, бұдан әрі мұнымен айналыспауды шешті.
Келгендердің көбі қалып, жұмыс істеп жатыр. Бірақ, өкінішке орай, әлде бақытымызға орай, бірінші келген жігіттер, олардың балалары жоғары оқу орындарын бітіріп үлгерді, оларда белгілі бір әлеуметтік саясат бар, балалары жақсы мектептерде оқуы үшін үлкен қалаларда тұрғысы келеді. Бұл заңдылық, одан құтыла алмайсыз. Бірақ бізде бірнеше әулет бар: әкесі келді, ал қазір ұлы жұмысқа келді. «Ақкөл» ғарыштық байланыс орталығындағы мамандарымыздың жұмысы мен тұрмысы үшін жағдай, менің ойымша, тамаша. Қызметкерлерге арналған көппәтерлі төрт қабатты үй жұмыс орнынан алыс емес, дәл орман ішінде орналасқан. Сондай әдемі жер. Ормандағы ғарыш үйі. Өмір, ғарыш, еңбек, табиғат – осының бәрі бір-бірімен астасып жатыр, тамаша.
Менің білуімше, орталық кеңселердегі барлық инженерлер мен қызметкерлер «KazSat-2», «KazSat-3» жерсеріктеріне тірі жан ретінде қарайды. Оларды балалары сияқты «KazSat -ик» деп атайды. Ал Сіз оларды қалай атайсыз?
– Дәл солай, «KazSat-ик», тірі жаратылыс ретінде, өйткені оның аппаратының жұмысын тәулігіне 24 сағат бақылап отырамыз. Олар айтқандай, біз импульсті, қысымды және жағдайын, ол «күлімсіреп» немесе «күлімсіремей тұрғанын» тексереміз, ол бізге қай жағынан қарайды - тұтастай алғанда, тірі организм сияқты құрылғының өмірді қамтамасыз етудің барлық параметрлерін тексереміз. Байланыс ғарыш аппараты – ойлау аппараты, ол бір емес, бізде екеуі бар. Ұшуларды басқару орталығында және байланыс мониторингі орталығында жұмыс істейтін инженерлер, әрине, уайымдайды. Біздің команда бірінші жерсерікті жоғалтудың қиын сәттерін бастан өткерді, сондықтан не болып қалуы мүмкін екендігін түсінеміз және мұндай жағдайлардан қалай шығу керектігін білеміз.
Бүгін тағы бір рет атап өткім келеді, РҒБО жетістігі, ең алдымен, ұжымның өзіне тиесілі. Пікірлес адамдар, кәсіби мамандар, оның қандай жауапты және маңызды жұмыс атқаратынын түсінетін адамдар ұжымы. Бұл Қазақстанның операторларын ғарыштық байланыс қызметтерімен толық, 100% қамтамасыз ету, мемлекеттің ақпараттық тәуелсіздігін қамтамасыз ету, ел экономикасына нақты үлес қосу. 2022 жылдың қорытындысы бойынша «Kazsat» ғарыштық байланыс және хабар тарату жүйесін пайдаланудан түскен жалпы кіріс 7,42 миллиард теңгені құрады, ел бюджетіне 1,4 миллиард теңгеден астам салық аударылды.
